مروري بر فيلم مستند “در بازار سكس”

دويچه وله : فيلم مستند “در بازار سكس”، با نداي اذان و نمايي در غروب شهري شلوغ آغاز مي‌شود. در يكي از خيابان‌هاي اين شهر، مردي هم‌زمان، تلفني مشغول “قرار و مدار گذاشتن” با زني است كه “مهمون” دارد و از پذيرفتن او، خودداري مي‌كند.

پوستر فيلم مستند “در بازار سكس”

“در بازار سكس”، عنوان فيلم مستندي از سودابه مرتضايي، كارگردان ايراني ـ اتريشي است كه رابطه‌ي جنسي بين زن و مرد را در چارچوب “عقد متعه”، موسوم به “ازدواج موقت” در ايران دستمايه قرار داده است. سودابه مرتضايي، در مستند خود به چند و چوني فرهنگي ـ نظري اين مسئله نمي‌پردازد، بلكه آن را به عنوان پديده‌اي كه از طريق قانون به نهادي اجتماعي بدل شده، به تصوير مي‌كشد. 

مستند “در بازار سكس”، با نداي اذان و نمايي در غروب شهري شلوغ آغاز مي‌شود. نمايش متن ماده‌هاي قانوني ممنوعيت “نزديكي بين زن و مرد، خارج از چارچوب ازدواج” و مجازات‌هاي شلاق و سنگسار در صورت سرپيچي از آن‌‌ها، پيش‌زمينه‌ي دستمايه‌ي فيلم را (“عقد متعه”) مشخص مي‌كند. مكالمه‌ي تلفني مردي مضطرب و با زني كه در صحنه غايب است، درجه‌ي اعتبار اجرايي اين قوانين و مقررات را به نمايش مي‌گذارد. زن مي‌گويد: «نه، نه امشب نيا”». مرد مي‌پرسد: «مهمون داري؟ ساعت ۱۲ هم نمي‌شه؟» زن سرانجام حرف آخر را مي‌زند: «آره، مهمون دارم. گفتم نه، فردا تلفن كن.» 

“عقد متعه” حلال مشكلات جنسي
سودابه مرتضايي، در فيلم “در بازار سكس”، “عقد متعه” را به عنوان “در پشتي” ورود به منطقه‌ي ممنوعه‌ي برقراري رابطه‌ي جنسي بين زن و مرد در ايران معرفي مي‌كند. “حاج آقا”، آخوند عاقدي كه براي “حمايت از خانم‌هاي بي‌سرپرست و بدسرپرست” دفتري داير كرده، در اولين نماي فيلم اين مسئله را به روشني توضيح مي‌دهد. اين روحاني كه بار اصلي انتقال شناسه‌‌هاي “عقد متعه” را به بيننده‌ (به ويژه بيننده‌ي غربي) به عهده دارد، در نماهاي بعدي نشان مي‌دهد كه چگونه مي‌توان با “خرج پول”، جواز ورود از آن “در پشتي” را به “بهشت رابطه‌ها” به‌دست آورد.

كارگردان فيلم “در بازار سكس”، بدون تأويل و تفسير اين “حاج آقا” را، كوچه به كوچه و منزل به منزل دنبال مي‌كند: در مسجد، در خيابان، در راه قم، در صحن حرم “حضرت معصومه”: «خانم، “عقد متعه” حلال مشكلات جنسي است…»

آن روي سكه
اين صحنه‌ها با نماهايي كه زندگي روزمره‌ي “خانم‌هاي بي‌سرپرست يا بدسرپرست” را نشان مي‌دهند، تكميل مي‌شوند. دو خواهري كه در فيلم داستان زندگي خود را بازگو مي‌كنند، نمونه‌هاي بارز اين “خانم‌ها” هستند. سودابه مرتضايي، در مورد اين “زوج‌‌هاي موقتي” مي‌گويد: «معمولاً مردها كمي جاافتاده‌‌اند و مزدوج. ممكنست بچه‌ هم داشته باشند. اين‌ مردها اغلب در دوره‌ي بحران سني خود به دنبال گرفتن معشوقه يا داشتن رابطه‌هاي جنسي گذرا هستند. زن‌ها اغلب طلاق گرفته‌اند يا همسر خود را خيلي زود از دست داده‌اند. اينان معمولاً جوانند، مثلاً بيست و پنج سال و در خانواده‌هايي بزرگ شده‌اند كه در هفده ـ هجده سالگي ازدواج كرده‌اند. پژوهش‌هاي من نشان مي‌دهند كه همه تقريباً سرگذشت واحدي داشته‌اند؛ اين كه مرد معتاد بوده يا دست بزن داشته يا هر دو.» اين زن‌ها داستان زندگي خود را در برابر دوربين، وقت خريد، هنگام ديدار دوستان در سلماني محل، در دفتر “حاج‌ آقا”ي عاقد و در چارديواري امن خانه، در كنار فرزند و دوستان خود و بي‌ روسري بازگو مي‌كنند.

سودابه مرتضايي، در مستند خود، “عقد متعه” را از زاويه‌ي ديد اين دو گروه باز مي‌نماياند و در پرداختش مثلاً به سراغ منتقدان از اين “نهاد حقوقي” نمي‌رود؛ كساني كه از جمله، حتي با اطلاق “ازدواج موقت” به “عقد متعه” به عنوان شكلي از ازدواج مخالفند. عقد، به ديد اين گروه، به معناي قرارداد و پيمان و متعه، به مفهوم “تمتع” و در اين چارچوب “كام‌جويي” است و با هدف ازدواج كه تشكيل خانواده است، مغايرت دارد. روحاني‌اي كه در فيلم به برقراري رابطه‌ي جنسي بين يك مرد و زن (شهرام و نسرين) جنبه‌ي قانوني مي‌بخشد، نيز در خطبه‌ي خود از “عقد متعه” ياد مي‌كند و نه “ازدواج موقت”.

در مستند “در بازار سكس”، هم‌چنين ديدگاه گروهي كه اين نوع رابطه‌ي آزاد جنسي قانوني‌شده را مغاير با حقوق زنان و خانواده مي‌دانند و آن را با “روسپي‌گري” يك ‌سان مي‌خوانند، نيز غايب است. با اين‌حال مرتضايي، اين امكان را كه برخي از مردها و زن‌ها از “عقد متعه” براي رسميت بخشيدن به رابطه‌ي آزاد خود بهره بگيرند، منتفي نمي‌داند: «پيش مي‌آيد كه از عقد متعه در همه‌ي قشرها و سن‌هاي مختلف به عنوان وسيله‌اي براي قانوني‌كردن رابطه‌ي جنسي بين زن و مرد هم استفاده شود.» 

“در بازار سكس”، دومين فيلم مستند سودابه مرتضايي است. اولين كار او با عنوان “بچه‌هاي پيامبر” نيز در ايران فيلم‌برداري شده است. “در بازار سكس”، كه تا كنون در بيش از ۱۰ جشنواره‌ي بين‌المللي فيلم به نمايش درآمده است، نامزد دريافت جايزه‌ي اول “آكادمي فيلم اتريش” در سال ۲۰۱۱ نيز شده است. اين فيلم از ۴ اوت در سينماهاي آلمان به نمايش در مي‌آيد. 

 

آخوند عاقد فيلم “در بازار سكس” در ايران كه در مستند “حاج آقا” ناميده مي‌شود، در اين صحنه مشغول بحث با جواني است كه مسئول صفحه‌ي اينترنتي “همسريابي اسلامي” است. او خاطرات دوران دبيرستان خود را در اين زمينه با “حاج آقا” در ميان مي‌گذارد: «آقا تو مدرسه، پسرها همه‌جا، سر كلاس، تو زنگ تفريح، تو حياط، همه‌جا، فقط از سكس حرف مي‌زدند.»

شهرام، مرد متأهلي است كه به دفتر “حاج آقا” مراجعه كرده تا نسرين، “خانمي كه ديده و پسنديده” را به مدت يك سال با مهريه‌ي پنج سكه‌ي طلا به “عقد متعه” خود در آورد. اين روحاني پس از جاري كردن “صيغه‌ي عقد”، بين حاضران نقل و نبات و شيريني پخش مي‌كند.

حاج‌ آقاي عاقد “استخاره” هم مي‌كند. در اين نما او در صحن حرم “حضرت معصومه”، به دو زني كه “التماس دعا” دارند، مي‌گويد: «اگر نيتت خير باشد و به دستورات اسلام عزيز عمل كني، خوب است. درست مي‌شود.»

حاج‌ آقاي عاقد، خود “براي فيض بردن از محضر امام جمعه‌ي محل، گاهي به حضور او” مي‌رسد. امام جمعه در اين نماي فيلم درباره‌ي فوايد “عقد متعه” و “تعدد زوجات” داد سخن مي‌دهد: «چهار همسري چرا بد است؟ خيلي هم براي مرد خوب است. اگر مثلاً يكي از زن‌ها مريض بشود، آن سه تاي ديگر او را به دكتر مي‌برند. ديگر مرد راحت است. نبايد كار و زندگيش را ول كند و زن را ببرد دكتر.»

يكي از اين خواهرها: «پيش از كار، دستي به سر و رويم مي‌كشم.»

اين زن تازه از دفتر “حاج‌ آقا”ي عاقد بازگشته است و در چارديواري امن خانه، در كنار فرزندش، از “بدبختي”هاي زندگي خود صحبت مي‌كند: «براي تأمين زندگي خود و پسرم، مجبور به اين كار شدم.»